اصل علیت از دیدگاه ابن سینا و ملاصدرا

این نوشتار به منظور بررسی و تبیین اصل علیت و قوانین فرعی آن از دیدگاه ابن سینا و ملاصدرا ، نگارش یافته است . برای رسیدن به این هدف ، بحث طی شش فصل پی گرفته است : در فصل اول پس از ارایه گزارش کوتاهی از زندگی علمی ابن سینا و ملاصدرا ، دیدگاه آنها درباره مفهوم علیت و منشأ تصور آن ، بررسی گردیده است . شیخ الرییس و صدرالمتألهین معتقدند که علت و معلول از تقسیمات وجود است ؛ علت عبارت است از موجودی که تحقق موجودی دیگر – معلول – متوقف برآن است . در نهایت مفهوم علیت از دیدگاه آنهایک مفهوم بدیهی است که از طریق علم حضوری و سنجش بین اشیاء خارجی بدست آمده است . در فصل دوم به تبیین اقسام علت پرداخته ایم . اقسام علت از دیدگاه ابن سینا و ملاصدرا، عبارتند از : علت فاعلی ، غایی ، مادی و صوری ، علت مادی و صوری در محدوده موجودات مرکب هستند و باگذر از عالم طبیعت به عالم مجردات رخت برمی بندند، و علت غایی در نهایت به علت فاعلی باز می گردد . به این ترتیب علتی که مفید و مفیض وجود است ، علت فاعلی می باشد . البته در میان فاعل های ایجادکننده ، فاعلی که خودش نیاز به ایجادکننده نداشته باشد بنام « فاعل حق » اختصاص می یابد که مصداق آن منحصر به ذات اقدس الهی است . در فصل سوم بداهت یا نظری بودن اصل علیت مورد بحث قرار گرفته است . برای بدست آوردن نظریات ابن سینا و ملاصدرا ابتدا موضوع و مفاد اصل علیت مشخص و بیان شده است . پس از بررسی ، این نتیجه بدست آمده است که اصل علیت ، اصل اولی بوده و اقامه برهان ، برآن ، از باب تذکر و تنبه به آن می باشد . فصل چهارم به تبیین معیار علیّت و معلولیت پرداخته است . در این باره ، ابن سینا امکان ماهوی و ملاصدرا ، فقر وجودی را به عنوان معیار معلولیت معرفی کرده اند . فصل پنجم قانون ضرورت را – که یکی از مهم ترین قوانین فرعی اصل علیت است – به بحث گذاشته است . در نتیجه معلوم می شود که تخلف معلول و انفکاک آن ، از علت تامه اش محال است . فصل ششم قانون سنخیت را – که یکی دیگر از قوانین مهم فرعی اصل علیت است – به بحث گرفته است . دست آورد این بحث این است که بین علت و معلول یکنوع خصوصیت و مناسبتی وجود دارد که براساس آن ، فقط معلول خاصی از علت خاصی می تواند صادر شود . در نتیجه نهایی تحقیق ، این فرضیه به اثبات رسیده است که اصل علیت از نظر شیخ الرییس و صدرالمتالهین یک اصل عقلی و متا فیزیکی است که بر اساس آن ، ارتباط و پیوستگی حقیقی و ضروری بین موجودات به اثبات می رسد و آنگاه از ضمیمه شدن اصل علیت با قوانین فرعی آن، مبدأ ، ناظم وغایت حقیقی برای جهان اثبات می شود که به او واجب الوجود و عله العلل می گویند